بازسازی منزل مسکونی :

نقشه این اتاق کم و بیش چهار گوش بوده مصالح ساختمانی بکار رفته در اتاق عبارتند از چینه – خشت- چوب و حصیر که بعنوان زیر انداز و سایه بان استفاده شده و اندود کاهگل که بر روی دیوارها بکاررفته است این اتاق دارای در – درگاه- سقف- اجاق و خمره های سفالی جهت نگهداری غلات و آ ذوقه بوده است را شامل می شود .

قبور بازسازی شده :

دو نمونه از گورهای بازسازی شده در ساختمان موزه مردم شناسی سیستان به نمایش گذاشته شده است 1- گودالهای دو قسمتی که از رایجترین و بیشترین گونه ساختاری قبور حفاری شده در شهر سوخته می باشد 2- نمونه سردابه ای که عبارت از یک گودال عمودی سپس یک اتاقک یا دخمه جنب گودال عمودی زده می شده است در هر دو نمونه از گودال اشخاص

بصورت چمباتمه ای (جنینی ) دفن شده اند . و در هر دو نمونه از گور اشیا و ظروف سفالی بدلیل اعتقاد به دنیای پس از مرگ قرار داده می شده است . با توجه به اختلاف بین اشیا و لوازم داخل قبور کیفیت و مرغوبیت – نوع مواد استفاده شده در ساختار آن می توان به شناسایی درجه فقر و غنا – طبقه اجتماعی- در برخی موارد شغل و جایگاه اصلی و یا حداقل وابستگی های خاص جغرافیایی و نوع ساختمانی پی برد . 

اشیا سنگی و مرمری :

      در میان اشیا سنگی می توان به 5 عدد پیاله مرمری – 7 عدد مهره مرمری- 2 عدد سرمه دان مرمری – 2 عدد تیغه سنگی و مجسمه کوچک سنگی پرنده ای بنام هوبره که بیشتر جنبه اعتقادی داشته است.

اشیا چوبی :

از میان اشیا چوبی می توان به دسته ظرف دم عقربی و شانه چوبی اشاره نمود.

اشیا گلی :

از میان اشیا ءگلی می توان به پیکره های کوچک گلی (زن) و مرد، پیکره های  حیوانی (سگ،گرازو گاوکوهاندار سیستانی عدد فلاخن گلی اشاره نمود .

اشیا مفرغی :

  اشیا مفرغی شامل یکعدد خنجر مفرغی- یکعدد میله مفرغی سرمه کشی – یکعدد قلاب مفرغی – یکعدد ابزار کار مفرغی –سه مهر مفرغی از نوع مسطح که همانند مهرهای شمال شرقی و شمال فلات ایران که مربوط به امور بازرگانی و کنترل اقتصادی است و دارای نقوش هندسی (جهر گوش) است .

پارچه ها و طنابها :

قطعاتی از قدیمی ترین پارچه ها ی درشت بافت و ریز بافت که دارای منشا گیاهی و جانوری بوده و نیز پارچه های درشت بافت دو رنگ که دارای لبه و حاشیه لوزی است و همچنین طنابها که در واقع نمونه ای از نخستین پرده های مکشوفه از سایت باستانی شهر سوخته ، دارای منشا گیاهی و دو رنگ بوده را در موزه می توان اشاره نمود .

اشیا سفالی :

 اشیا سفالی بدست آمده از شهر سوخته بسیار متنوع و شامل سفالهای نخودی : 27 عدد دارای اشکال مختلف کوزه – تنگ – خمره – کاسه – گلدان – لیوان – تغار – و ملاقه آبخوری

سفال های خاکستری : تعداد 4 عدد دارای اشکال مختلف کاسه و لیوان

سفال های قرمز رنگ : 6 عدد دارای اشکال مختلف کاسه و لیوان

ظروف پلی کروم : 3 عدد شامل خمره ها می باشد .

این سفالها بدست آمده از میان گورهای شهر سوخته به لحاظ کاربرد و استفاده روز مره به سه دسته تقسیم می شود 1- سفال مورد استفاده و روزمره و استفاده شده در زمان حیات فرد مدفون شده است 2- سفال نو و جدید که تنها برای تدفین سفارش و تولید شده است 3- سفالهای تدفینی خاص که در مناطق مسکونی کمتر دیده می شود روی سفالها نقش چرخ و مظاهر حیات را به نوعی می توان اعتقاد ساکنین شهر سوخته به ادامه حیات و چرخش زندگی و نامیرایی انسان دانست سفالها به دو گونه چرخساز و دست ساز می باشد .

 موسیقی :

 موسیقی دارای انواع مختلف (بزمی،رزمی،عرفانی و مجلسی)است که  در منطقه سیستان از انواع ادوات موسیقی  در مراسم شادی مانند عروسیها، ختنه سورانها و تولد بچه ها استفاده می شود . ادوات موسیقی مورد استفاده در سیستان ساخته شده بجز معدود قطعاتی که از مکانهای دیگر تهیه می شود . از دایره یا (داره) (دف) زنان در مراسم عروسی استفاده نموده ولی ساز ،قیچک، دهل ، چنگ و سرنا توسط مردان در مراسم جشن و شادی استفاده می کرده اند . ساز : ظاهرآ واژه فارسی آن نیز همین

کلمه می باشد وسیله ای است که با دمیدن در آن تولید صوت می شود وسایل مورد نیاز : شاخ گاو ،فلز ،و چوب می باشد . دهل (دل)  : از این وسیله جهت همراهی با ساز استفاده می شود مانند طبل به آن می کوبند وسایل مورد نیاز چوب،پوست آهو و بز  دایره (داره) (دف)  : واژه فارسی آن نیز همین کلمه می باشد و از آن در مراسم عروسیها ،ختنه سوران،و غیره استفاده می شود موارد مورد نیاز جهت ساخت آن چوب و پوست بز یا آهوو غیره می باشد .  قیچک: واژه فارسی آن نیز همین کلمه می باشد و از این وسیله در مراسم های جشن و سرور استفاده می شود وسایل مورد نیاز آن چوب و تارهای فلزی می باشد.

  کشاورزی:

سیستان انبار غله آسیا بوده بطوریکه در کتب تاریخی آمده است بدلیل داشتن زمین حاصلخیز،آب فراوان و هوای مناسب  در سال سه بار محصول از آن برداشت می شده است و از هر تخم آن 500 الی 1000 دانه گندم برداشت می کردند در برداشت آخری همزمان با کار و به اجرای مراسم مذهبی جشن گندم می پرداختند که با دعوت از دوستان و آشنایان ضمن درو به اجرای آهنگ های شاد و رقص شمشیر مشغول بودند . و بعد از برداشت گندم آن را اصطلاحآ کیل یا تقسیم می کردند به این شکل که سهم اربا ب ،کشته گر،صنعتگر،چوپان،ملای ده و ... را طبق سنت انجام می دادند .  ناگفته نماند که مردم سیستان مثلی  جهت آبادانی  سیستان داشته اند که مشروط به بستن سه بند 1- بند آب2- بند ریگ3- بند مفسدان .چگونه مسیر باد راعوض و چه لستفاده هایی می کرده اند که نخستین فکر و اندیشه جهت مهار با آسیاب بادی که ارتباط مستقیم با محاسبات کشاورزی داشته و تولید گندم بالا بوده است. چگونه آب مهار کنند نه تنها بستن سد موقع بی آبی منبع تامین و ذخیره آب می باشد بلکه از سیلابهای شدید جلوگیریب می کرده است. و  نیز روش برخورد با مفسدان را می دانسته اند. در واقع سیستان بخشش و هدیه ی رود هیرمند است از ابرار آللات کشاورزی در مراحل مختلف کاشت،داشت و برداشت محصولات استفاده می کردند و از شاخصه های مهم معیشتی مردم می باشد.

یکی دیگر از آیین ها و اصطلاحآ مناسک گذر که در فصول آبیاری در اراضی کشاورزی مرسوم بوده آیین اشر (لایه روبی کف رودخانه ها) بوده است که در سیستان اکثر فعالیتها بصورت گروهی یا اشر و تعاونی انجام می شده از جمله آبیاری زمین رودخانه هیرمند که به شعب مختلف تقسیم می شده است در آبراهها ی متعددی به اراضی کشاورزی می رسد بعد از تغییر مسیر این آب راهها را که توسط گل ولای انباشته شده است در دسته ها و گروههای بسیار لایه روبی می کنند و مسیر را برای عبور آب هموار می کنند.

صید و صیادی :

در سیستان دو نمونه توتن  (شکاری و باری ) وجود دارد .که از توتن شکاری صیادان بصورت ایستاده  جهت صید انواع ماهیها و پرندگان استفاده مینمایند و از توتن های باری  در زمانهای گذشته موقع پر آبی سیستان جهت زیارت  کوه خواجه و زیارت پیر کندم بریان جهت حمل مسافران استفاده میشده است.  صیادها نیز باید به دولت مالیات می دادند و برای سهولت وصول مالیات محدوده شکار هر پا گاو تحت عنوان  اورشیم مشخص شده بود. اورشیم در اصل علفهای خودرویی بود که در دریاچه می رویید و ماهی و پرندگان از آن تغذیه می کردند.

 حصیر بافی  :

صنعت حصیر بافی در سیستان با گویش اصیل بافی و در منطقه بلوچستان با گویش تگرد تلفظ می شود که از نظر نوع ماده اولیه  با هم تفاوت زیادی دارند. اصیل از ساقه های نی ساخته می شود. و تگرد از برگ درخت خرمای وحشی منحنی دار. تولیدات هر دو نوع عبارتند از : سایه بان،ظروف مختلف،پرده،کلاه و ... اصیل بافی (حصیر بافی ) از این هنر دستی سابقا بعنوان زیر انداز استفاده می شده است و امروز هم در منطقه سیستان کسانی که دسترسی به آن دارند از آن بعنوان زیر انداز در قسمت زیر فرش استفاده مینمایند تا رطوبت زمین به فرش اثر نکند ،این حصیر از دو نوع مواد اولیه تهیه شده است .

1-از برگ درخت خرما ،برگ پیش،برای ساخت حصیر برگ پیشی ابتدا برگ درخت خرما را به اندازه دلخواه پر می کنند و سپس آن را داخل آب قرار می دهند .آنقدر داخل آب میماند تا رنگ برگ که سبز هست مایل زرد شود و یا اینکه جهت تسریع کار برگهای برگ شده را در آب جوش قرار می دهند تا زرد شود و بعد از این مرحله  حصیر را می بافته اند .

2-ساخت حصیر را از نی  نیزاردر دریاچه هامون علاوه بر نی ایکه در خوراک دامی باشد ،نی دیگری هم به  مقداری که میروید کمی زرد بوده و فاصله بندهای آن دو یا سه برابر نی های خوراک دام میباشد. این نی ها را جمع آوری کرده و آنها را با سر چاقو دو تکه می کنند و با چکش چوبی (کوتک) می کوبند تا کمی نرم شود و بعد از این مرحله حصیر را می بافند.

  گزبافی:

  در سیستان  دونمونه گز موجود می باشد 1- کر گز 2-  گز رسمی  .کرگز ها ترد و شکننده است  اما گزهای رسمی محکم،حالت ارتجاعی  زیاد و اطراف روخانه رشد می کند که اغلب سبدهای گزی (شول) توسط گز رسمی بافته شده است.

پشتی بافی :

از دیگر صنایع رایج بافندگی در منطقه سیستان پشتی با فی است که در روستاهای دوست محمد،شهرکی و نارویی ،بنجار، دهمرده ،ده بزی و کرباسک رایج است پشتی های بافته شده توسط بافندگان محلی به ابعاد 120*80 و 100*60 و 100*180 سانتی متر می باشد که در مدت سه الی چهار روز با روزی سه ساعت کار قالیچه به اندازه سه متر بافته می شود که پس از تکمیل آن داخل پشتی را از پشم و کرک و یا نی های روییده بر بستر هامون پر می کنند و لبه های آن را می دوزند .

 فرش :

در نوشته های اوایل دوران اسلامی ،سیستان دارای بهترین بافتهای ابریشمی و پشمی بوده است شهرت بافته های سیستان در آغاز دوره اسلام نشان از سابقه تاریخی طولانی و درخشان فرش و قالی در منطقه دارد .از محصولات بافندگی سیستان در آغاز دوره اسلامی قالیها و گلیم های طبرستان و فارس در یک ردیف یاد شده است . کشف قالی پازیریک نشان می دهد که این قالی توسط اقوام سکایی بافته شده است و به جرآت می توان گفت : سکاها نخستین مخترعین گستردنی ایرانیان بوده اند . سیستان دارای یکی از اصیل ترین انواع قالی در کشور است زیراندازهای سیستان به سه گروه تقسیم می شود این تقسی بندی دارای مبنای تاریخی است .

1- نوع تاریخی یا کهن: که تا آغاز قرن 14هجری (20 میلادی ) بافته شده است

2- نوع میانه: که از حدود اواخر قرن 13 هجری (19 میلادی ) بافته شده و هنوز هم بافته می شود

3- نوع نو :که هم اکنون بافته می شود . قالیبافی در سیستان به دو هزار سال پیش بر می گردد که اقوام سکایی دست از کوچ نشینی برداشته و در دشت زرخیز سیستان به کشاورزی پرداخته اند و بافندگی خود را همچنان حفظ کرده اند.

 نقره سازی و ساخت زیور آلات :

قدمت آن به 5000 سال پیش بر میگردد و اهمیت آن در بین زنان سرزمین بوده است بیشتر اشیاء زینتی کاوش شده در شهر سوخته با سنگهای نیمه بهادار وارداتی چون سنگ لاجورد ، عقیق و فیروزه که از معادن دوردست به این شهر وارد شده ساخته شده اند . بر اساس وضعیت در آمد شامل زیور آلات1- ساده ،حلبی،سنگهای نیمه قیمتی و صدف  2- نقره3- طلا  .که در حال حاضر زیو رآلات طلا جای خود را به نقره و سنگها داده است .زیور آلات سر،صورت و مو شامل: گوشواره (کری)،گردنبند،سربند(ماتیته) سنجاق سر به مو(چتربند) ، خفه بند،سینه ریز و سنجاق سینه 20 زیور آلات دست و پا شامل: پابند(خلخال)،النگو(چوری)،انگشتر کچه) ، دستبند،بازوبند و جادعایی  می باشد .

 پوشاک سیستان :

پوشاک مردم سیستان بر گرفته از سیر تاریخی، تحت تآثیر اقلیم (آب و هوا) و طبیعت منطقه و همچنین ارتباط با طبقات اجتماعی و مشاغل گوناگون دارد.  پوشاک مردم سیستان هنوز هم در تعدادی از روستاها ،از پارچه های دست باف محلی بوده که در کارگاههای محلی و روستایی بافته شده است جنس آن از نخ و به رنگ سفید بوده و (جومن) نام دارد . برای طبقات متوسط و مرفه تر از نخهایی به رنگ سبز و سیاه نیز استفاده می کنند که راه راه بافته می شود و به آن (جومن کشمیره ) می گویند پوشاک مردان سیستان عبارت از1- لنگوته  2- کلاه یا عرقچین 3- پیراهن گشاد و چاکدار 4- چهل تریزه : پیراهنی مخصوص رقص که در قسمت پایین آنرا به اصطلاح چهل تیکه دوخته می شد. 5- تومو (شلوار)، شلوار چین دار (تمون) 6- باسکت یا جلیقه 7- پالتو 8- چپلی (کفش )و تارقی می باشد . پوشاک محلی زنان نیز از1- پیراهن (چهل تریز ) که در قسمت جلوی سینه ،و سر آستین دارای سوزن دوزی 2- شلوار گشاد چین دار و سوزن دوزی شده 3- پتی (دستمال مشکی رنگ) دور سر بسته می شود 4- جاوند که بعنوان چادر استفاده می شده است .

 گلیم :

گلیم در گویش سیستانی شال نامیده می شود شال سیستان دارای نقوش هندسی جادویی و اعجاب انگیز یست که به آنها مهر گفته می شود نقوشی که بیانگر تفکر کاملآ خلاق و انتزاعی با نگاهی کاملآ مدرن و خاص به طبیعت و قدرت اجرایی مافوق تصور از هنر شال بافی در تولید زیرانداز و پرده ها در چادرها محلهای عمومی و نیز در تهیه لوازم زندگی مانند رختخواب (چادر شب

سجاده،خورجین،جوال،پشتی ،جل اسب ،سفره و ... استفاده می شود و تاریخچه آن به زمان ورود اقوام سکایی بر میگردد.

 تندور سازی:

واژه فارسی آن تنور سازی می باشد که مورد استفاده آن طبخ نان می باشد در سیستان به تندور سازی و در بلوچستان به ترون معروف می باشد .علاوه بر گل رس در ساختن تندور از موی بز استفاده می کنند . ساخت تنور معمولا 4 الی 5 روز طول می کشد و شکل تندور ساخته شده مانند گنبد ناقص می باشد و حداقل گنجایش 4 الی 5 قرص نان را دارد قیمت هر تندور 12000 الی 15000 تومان می باشد. در بلوچستان در روستای سور و در شهرستان سراوان توسط زنان سیستانی و بلوچ ساخته می شود و این صنعت دستی بعلت از بین رفتن مرغوبیت خاک رس در منطقه سیستان تقریبا مضمحل شده است .

 صنعت فلز گری:

این صنعت از روزگاران کهن در سیستان رواج داشته است .آثار تاریخی بوضوح درجه ی تخصص گرایی و تنوع طلبی در تولید و تقاضای ابرارآلات فلزی توسط فلز گران و ساکنان شهر سوخته را نشان می دهد . و انواع اشیاء فلزی عبارتند از : چاقوهایی با زبانه مدور،سر نیزه هایی برگی شکل با زبانه نواری،تبرهای پهن ،قلابهای ماهیگیری و ...

 ازدواج:

در سیستان تا زمانیکه نظام طا یفه ای حاکم بود ترجیحآ  ازدواجها درون گروهی و با خویشاوندان صورت می گرفت . ازدواج در میان سیتانیان دارای مراحل مختلف:1 ناف برید2- کوش دونک (مراسم نشان گذاری در نامزدی)3- شیرینی چرونک (نامزدی یا بله برون)4- آوردن رخت و هدایا5- سر تراشک (اصلاح سر و صورت داماد) 6- حنابندان  7-عروسی 8- گرا(پابرداری)9- شاه گردی(پاگشا) می باشد .

 کتب خطی :

یکی از اولین ترجمه های  قران کریم به گویش و باواژه های سیستانی می باشد این قران نفیس که به قران قدس زیور نام یافته به خط کوفی توسط خلف بن احمد صفاری در قبال یک صد هزار سکه نوشته و طراحی شد. که اکنون زینت بخش موزه پاریس است در موزه مردم شناسی انواع کتب خطی (با دست نوشته شده) و قران های  سنگی(برای نوشتن از قالب استفاده شده است)  ، موجود می باشد.

 خامه دوزی (خمک دوزی):

خمک دوزی واژه دگرگون شده خامه دوزیست که سفید دوزی نیز خوانده میشود .خمک دوزی نامی که درخشش زیبای الیاف ظریف ابریشم در تار و پود پارچه های زیبای سیستان را به همت دستان پرتوان و ذوق بی کران مردمانش یادآور است . از هنر خامه دوزی در تزیین لباس،جانماز، دستمال و سفره و... استفاده میشود. تاریخ و  قدمت هنر خامه دوزی را میتوان با زمان ظهور ابریشم سیستان مصادف دانست. اوج این هنر را همچون دیگر هنرها و صنایع سیستان میتوان به دوره های اشکانی و ساسانی نسبت داد.

 ریسندگی و بافندگی :

دونمونه دستگاه چر و چرک در سیستان موجود می باشد که مراحل مختلف تهیه ی پنبه رانشان میدهد . از دستگاه چرک که کوچکتر از چر میباشد  برای جدا کردن پنبه از پنبه دانه استفاده میشده و پنبه را به  نخ و الیاف های ظریف  توسط دستگاه چر تبدیل  می کردند که انواع جاوندها(چادرشبها ،جومن ها و... را بوسیله این دستگاهها می بافته اند.

نظرات شما عزیزان: